Son yarým asýrda yaygýnlaþan kredi kartlarý ve online bankacýlýk hizmetleri sayesinde paraya dokunmadan alýþveriþ yapma imkaný doðarken, içinde bulunduðumuz dijital çað, kripto paranýn hýzlý yükseliþine sahne oluyor. Herhangi bir devlet tarafýndan üretilmeyen, merkezi bankacýlýk sistemine baðlý olmayan ve fiziki bir nesne olarak elle tutulma imkaný olmayan bu sanal dijital para birimleri kripto borsalarýnda iþlem görüyor. 7'den 70'e herkesin dilinde olan ve büyük ilgi gören kripto parayla ilgili güvenli ve doðru yatýrým için merak edilen sorularý Kriptrade Ceo'su Savaþ Divanlýoðlu yanýtladý.

1- Kripto Para ne iþe yarar?

Kripto para özetle blok zincir altyapýsýna dayanan, özel þifreleme sistemleri kullanan Bitcoin ve sonrasýnda ortaya çýkan binlerce altkoini, yani sanal varlýðý/parayý ifade ediyor. Kripto paralar herhangi bir otoriteye ve devlete baðlý olmadýðý için merkeziyetsiz bir yapýda. Günümüzde kripto paranýn kullaným alanlarýný, borsa vasýtasýyla alým-satým, para transferi ve yatýrým ile faiz getirisi ve/veya NFT gibi stake edilen sanal paranýn vereceði diðer sanal varlýk ve haklar olarak sýralayabiliriz. Ödeme aracý olarak mal ve hizmet karþýlýðýnda kripto para kabul eden þirket sayýsý her geçen gün artýyor ve 7/24 iþlem yapýlabiliyor.

2- Alýnan kripto para nerede ve nasýl saklanýr?

Bir borsa aracýlýðýyla alým-satýma konu olan kripto paralar alým yapýlan borsadaki kiþiye ait cüzdanlarda durur. Yatýrýmcý isterse bu sanal parayý yine blok zincire baðlý borsa dýþý sýcak cüzdanlara alabildiði gibi bir usb-stick þeklinde olan kendine ait bir soðuk cüzdana da taþýyabilir. Sýcak ve soðuk cüzdan ayrýmýnýn temelinde internet baðlantýsýnýn kullanýlmasý vardýr. Soðuk cüzdan internet baðlantýsý kullanmayan kriptografik açýdan güvenli çiplerle varlýklarý güvende tutan ve sanal varlýk/paraya kullanýcýnýn belirlediði pin veya þifre ile sadece kendisinin eriþebildiði cüzdanlardýr. Sýcak cüzdan ise her ne kadar kendi belirlediði bir þifre veya pin ile cüzdana eriþim saðlasa da internete açýk olan üçüncü bir paydaþýn (borsa dijital cüzdaný veya mobil uygulama temelli cüzdanlar) altyapýsýný kullanarak sanal varlýklarýna eriþebildiði cüzdanlardýr. Sýcak cüzdanlar ister borsalardaki dijital alt cüzdanlar olsun isterse internet baðlantýsý kullanan mobil uygulamalar olsun, internet kullanmayan soðuk cüzdanlara göre dolandýrýcýlýða daha açýktýr. Soðuk cüzdan sýcak cüzdana oranla daha yüksek koruma saðlar ama soðuk cüzdanlarda alým-satým iþlem süreleri daha uzundur. Donaným cüzdan veya soðuk cüzdanlar mutlaka orijinal distribütöründen satýn alýnmalýdýr. Ýkinci el kullanýlmamalýdýr.

3- Müþteri varlýklarý nasýl korunur?

Borsalarýn güvenlik protokollerinin, iki faktörlü doðrulama ve KYC (müþterini taný) süreçlerinin çok titizlikle oluþturulmasý gerekir ve her sistemin hacklenebileceði ihtimali göz ardý edilmemelidir. Borsalarýn müþteri ve kendi hazine kripto varlýklarýný korumak için dünyaca kabul edilen saklama ve transfer uygulamalarýný kullanmalarý, güvenlik önlemlerini uygulamalarý ve kripto varlýklarýnýn büyük kýsmýný soðuk cüzdanlarda yani internetten baðýmsýz þekilde saklayabilecek iþ akýþlarý kullanmalarý beklenmelidir. Bu amaçla bakiyelerin soðuk cüzdan uygulamalarýna taþýnmasý, yedeklenmesi veya saklama hizmeti veren üçüncü paydaþlarla yapýlan anlaþmalara ek olarak etkin bir siber koruma ile korunmasý gerekir. Kripto varlýklarýn çalýnmasý durumunu düzenleyen herhangi bir regülasyon/yasa henüz uygulamaya geçmedi. Borsalarla ilgili þu aþamada sermaye þartý veya kripto para saklama kuruluþlarýyla çalýþma þartý gibi konular gündemde ancak henüz tam anlamýyla uygulanmýyor. Sermayesi güçlü olmayan borsalarýn yüksek güvenlik önlem ve uygulamalarýný hayata geçirmeleri son derece zor. Biz Kriptrade olarak üyelerimizin kripto varlýklarýný ''Multi-sig'' adlý çoklu anahtar sistemiyle saklýyoruz. Bitgo sisteminde tutulan varlýklar 2 anahtar olmadan hareket ettirilemiyor ve soðuk kasalarda saklanan tüm varlýklar dünya sigorta devi Lloyds'un güvencesinde bulunuyor.

4- Kripto para alýrken nelere dikkat edilmelidir?

Öncelikle yatýrýmcý profilinize ve riske olan tutumunuza uygun, yani almak istediðiniz riski göz önünde bulundurarak kripto paralar seçilmelidir. Bunun içinse yüksek oynaklýða sahip olan ve görece daha az oynaklýða sahip olan kripto paralarýn risk-getiri oranýna bakmak gerekir. Kullaným alanlarý geniþ ve fiziki dünyada ödeme ve para transferi gibi gündelik hayatýnýzda kullanabileceðiniz özellikleri taþýyan kripto paralar seçilmelidir. Sonrasýnda dikkat edilecek noktalar proje ekibi ve üretilen yeni projelerin devamlýlýðý, yatýrýmcý profili ve kurumsal yatýrýmcýlarýn varlýðý , projenin arkasýnda destek veren kurumsal yatýrýmcý varlýðý, projenin fon toplayýp toplayamadýðý, toplam kilitli deðer (TVL) miktarý, büyük borsalarda alýnýp satýlmasý ve kote olduðu borsa sayýsý, teknik göstergeleri/indikatörleri (Fibo seviyeleri, RSI, MACD),ne kadar market cap-piyasa payýna sahip olduðu, Bitcoin ile olan korelasyonu ve Kullaným alaný (DeFi, NFT, Metaverse vb.) olarak sýralanabilir. Kriptrade, web sitesinde günlük olarak güncel tüm kripto paralar üzerine bu tip analizleri müþterileriyle paylaþýyor ve yukarýda belirtilen kriterlere göre hangi kripto paralarýn öne çýktýðý konusunda onlara destek saðlamaya özen gösteriyor.

5- Kripto para neden deðer kazanýr veya kaybeder?

Kripto paralarýn kullandýklarý teknolojinin hýzý ve güvenliði, hangi konularda bir iþleve aracýlýk ettiði, bu iþlevin önemi ve yaygýnlýðý, kripto para biriminin tanýnýrlýðý, sosyal medya ve genel kripto komunitesindeki kabul edilmiþliði, bulunduðu blockchain üstüne yazýlmýþ olan akýllý kontrat ve uygulamalarýn sayýsý gibi etkenler kripto paralarýn deðerini belirliyor. Genel inanýþ kripto paralarýn arkasýnda hiçbirþey olmayan varlýklar olduðu ancak bu doðru deðil. Her birinin bir yaradýlýþ amacý, iþlevi, kullanýmý var. Ve bu iþlev, kullaným alaný ne kadar önemliyse, kullanýmý ne kadar hýzlý ve güvenli ise, varlýk o kadar ilgi görüyor ve deðerleniyor.

Kripto paralarýn deðeri ayrýca yazýlým ekibinin özgün uygulama geliþtirme kapasitesine ve geliþtirdiði uygulamalarýn geniþ kitlelere ulaþmasýna baðlý. Her ekonomik deðiþken gibi arz ve talep miktarý önemli. Arz yönlü unsurlarý þu þekilde sýralayabiliriz: Alým-satýma olanak veren borsa sayýsý ve büyük borsalarda kote edilmesi, türev ürünlerin olup olmamasý,toplam sanal para arzý, borsalardaki sanal para miktarý, elde tutulan sanal para miktarý ve yakýlan sanal para miktarý. Talep Yönlü unsurlar ise: türev ürünlerin olup olmamasý, alým-satýma olanak veren borsa sayýsý ve büyük borsalarda kote edilmesi, yatýrýmcý profilinde kurumsal yatýrýmcý olup olmamasý, destekleyen bir fonun olup olmadýðý, anlaþma yapýlan ekosistem ve reel sektör þirket sayýsý, para yatýrma (stake) sonucunda verdiði yüksek getiri oraný, komisyon ücretlerinin düþüklüðü, farklý altyapýlar arasý iþlevsellik, bitcoin ile olaný korelasyonu, makroekonomik veriler ve riskli varlýklara duyulan talep, sanal para topluluðunun gücü ve üye sayýsý.Tüm bu faktörler fiyat oluþumunu doðrudan etkiler.

6- Kripto paralarý araþtýrýrken nelere dikkat edilmeli?

Kripto paralar araþtýrýlýrken doðrulanmýþ olmasý (verified) için bakýlmasý ya da karþýlanmasý gereken bazý teknik konular bulunuyor.

Swap analizi; yani alýnýp-satýlabilir olmasý ve alým-satým komisyon ücretleri,

Kontrat analizi; yani kontrat kaynaðýnýn doðrulanmýþ (verified) olmasý, diðer kriptolarla benzer kontrat özelliklerine sahip olup olmadýðý, kaynak kodun iþlem ücreti deðiþikliði (feemodifier) özelliðinin bulunmasý, kontrat, kaynak kod sahibinin olmasý ya da olmamasý (kod sahibi feragat etmemiþse kontrat özelliklerini deðiþtirerek yatýrýmcýlarý maðdur edebilir, bu sebeple proje ekibi incelenmeli),

Elde tutma (holder) analizi; yani yakýlan/yakýlacak kripto para miktarý, toplam dolaþýmdaki kripto para miktarý, kontrat sahibinin elinde tuttuðu kripto para miktarý, daðýtýlmasý planlanan ve mevcut elde tutanlarýn ellerindeki kripto para miktarý,

Likidite analizi; yani borsalarda yeterli likiditenin olup olmadýðý, likiditenin ne kadarýnýn stake edildiði (yatýrýma yönlendiði) veya yakýldýðý, kontrat sahibinin elinde tuttuðu kripto para miktarý.

Tüm bu teknik gereksinimler karþýlandýðý takdirde son olarak benzer kripto paralarla karþýlaþtýrýlmasý gerekiyor. Tabi ki bu analizlerin piyasaya yeni giren yatýrýmcýlar için bir miktar zor olabileceði ortada. Bu nedenle Kriptrade analiz ekibi müþterilerine tüm bu konularda olabildiðince detaylý bilgileri günlük raporlarla aktarmaya çalýþýyor.

7- Kripto parayla aslýnda neye yatýrým yapýlýyor?

Kripto paralar blok zincir altyapýsýna baðlý sanal varlýklar olduðu için aslýnda yazýlýma ve bu yazýlýmýn gerçek dünyadaki iþlevselliðine, karþýlýðýna (örneðin ödeme aracý olarak kullanýlmasý için Visa ve Mastercard ile yapýlan iþbirliði) veya yaratacaðý talep kaynaklý oluþan getiriye yatýrým yapýlýr. Gruplama yapacak olursak; bir para birimine (USDT) veya altýn gibi bir varlýða dayalý sabit kripto paralar, bir varlýða dayalý olmayan eðlence amaçlý çýkartýlmýþ meme koinler, ödeme sistemlerine konu olan, aracýlýk yapan koinler, oyna ve kazan temelli oyun koinleri ve veri saklama hizmeti temelli koinler gibi birçok alt baþlýkta sanal paralarý sýnýflandýrmak mümkündür.